Emilio Pérez Touriño: «Pero insisto, o camiño non está escrito»

Tiven a honra de formar parte do Grupo Socialista no Parlamento de Galicia, na V Lexislatura, cando Emilio Pérez Touriño asumiu a Presidencia da Xunta de Galicia. Sen dúbida, para min, os mellores catro anos da política galega en democracia, algo que se xustifica sobradamente polo aval do realizado e, permítalleme, tamén polo proxectado e que, por desgraza, non chegou a materializarse tras o borrón e conta nova que supuxo a chegada ao poder de Núñez Feijóo. Si, ben o sei, é un xuízo de parte, pero non albergo ningunha dúbida de que a historia así o recoñecerá.

Pero en fin, ao que imos, a nova publicación de Pérez Touriño, «O horizonte europeo». Un texto que supón unha profunda e rigorosa reflexión sobre temas que figuran na actual axenda política, un texto que combina o rigor do doutor en Economía, a praxe do xestor político e a didáctica do docente. Unha simple ollada ao índice dános unha moi boa idea do contido do mesmo:

• Sobre o estado do benestar
• A crise da paradigma socialdemócrata
• A Gran Recesión de 2008: a quebra do modelo neoliberal
• A debilidade socialdemócrata
• A ineludible aposta europea
• Mercado de traballo e sistema de pensións: os elos fráxiles do noso estado de benestar
• A centralidade do Estado: a resposta europea á pandemia
• Unha nova época. A socialdemocracia revisitada?
• Postscriptum: A UE no novo escenario xeopolítico tras a guerra de Ucraína

Os catro conceptos crave que se desenvolven no libro, como se indica na contraportada do mesmo, son: Socialdemocracia, Estado-Nación, Unión Europea e Federalismo. E arredor deles articúlase a reflexión crítica que o autor nos ofrece.

Non son quen para atreverme a realizar unha crítica deste libro que mereza tal nome, algo que con gran acerto realiza Enrique Barón, compañeiro de Pérez Touriño nos gobernos de Felipe González, no prólogo do mesmo, pero si quixese destacar algúns elementos do seu capítulo sétimo, «Unha nova época. A socialdemocracia revisitada?», e que me permitirei esbozar concatenando unha serie de citas do mesmo. Espero que o autor me desculpe se non logro transmitir adecuadamente a súa reflexión. Aquí vai:

Asistimos a un cambio de paradigma que atopa os seus fundamentos no envorco cara á desigualdade a partir de loa revolución conservadora, que estoura na crise de 2008 e sélase coa ruptura do vínculo entre o crecemento económico e a fractura social. No entanto, existe o risco de que a pandemia favoreza o crecemento dos nacionalismos, o auxe do proteccionismo e o declive o multilateralismo, o cal resulta paradoxal cando o que se require son respostas globais e coordinado.

As economías avanzadas non debesen levantar barreiras comerciais que prexudicarían gravemente aos millóns de persoas que viven nos países subdesenvolvidos, cando o comercio mundial é o principal instrumento de redución da desigualdade entre países.

Cando se expón como un dilema a opción entre a seguridade que garante o Estado e a liberdade que ofrece o mercado, a pandemia non permite elección. O mercado simplemente non funciona.

Despois de corenta anos de redución do seu papel, asistimos a un rearmamento do público e a unha perdida de vigor dos ideais e propostas neoliberais. A débeda pública é un bo exemplo, ante a crise pola que atravesamos, non queda senón aprender a querela e deixar de preocuparnos por ela.

É o capitalismo desregulado quen erosionou o contrato social posterior á 2ª Guerra Mundial e quen, coa crise, acentúa a desigualdade e empobrece e desgasta a democracia, xerando a pulsión populista. En paralelo ao crecemento da desigualdade aumenta o poder dos grandes monopolios tecnolóxicos e do novo capital financeiro, o capitalismo de plataformas. Intensifícanse as desigualdades en saúde, educación e acceso ás tecnoloxías.

Asistimos á manifestación máis aguda dos problemas do modelo neoliberal e á aceleración dos cambios do modelo cara a unha nova gran transformación do sistema na que as políticas socialdemócratas poderán recoñecer novamente. E o que en realidade está a impulsar e orientando o sentido desta gran transformación é o excepcional protagonismo do Estado na vida económica e social. Nun triplo sentido, protexendo a saúde, con medidas ultraexpansivas de carácter fiscal e monetario e con mecanismos de soporte transitorio aos sectores sociais máis afectados, que levan solidariedade e mutualización de riscos, e impulsando reformas de transformación dos modelos de crecemento para facelos máis sostibles e inclusivos socialmente.

Necesitamos un Estado que prepara e non só repara. Cun novo marco tributario, de alcance necesariamente supranacional, que aborde a inxustiza fiscal, a loita contra os paraísos fiscais, con propostas de novos gravames sobre a riqueza, mínimos significativos do imposto de sociedades para as grandes empresas multinacionais e a taxa ás tecnolóxicas, entre outras opcións para aplicar a escala global. Con políticas que impulsen decididamente a educación e a formación, con obxectivos claros no compromiso climático e a transición enerxética. Cuestións que reclaman respostas, como mínimo, europeas.

Fronte ás tendencias populistas ao refuxio baixo as fronteiras do Estado-nación e ás dificultades e limitacións dos partidos tradicionais para compartir soberanía nacional e avanzar na construción dunha UE de corte federal, vólvese ineludible facer realidade o ideal dunha Europa máis forte democraticamente e máis capaz economicamente. Para a socialdemocracia, esa Europa debe ser a nova fronteira por compartir.

A urxencia na necesidade de protexer o sistema fixo nacer un amplo consenso acerca do liderado do Estado e as políticas públicas de corte socialdemócrata.

Ben, ese sería un benintencionado resumo do exposto por Emilio Pérez Touriño neste capítulo, pero si quedase así parecese que o modelo neoliberal tivera caído exánime e que o cambio de paradigma, o restablecemento do modelo socialdemócrata, non tivese marcha atrás. Pero sería deturpar a reflexión que o autor nos ofrece. Faltaría unha parte esencial, un claro e rotundo aviso de que todo está por facer nesta encrucillada na que nos atopamos. De aí o título desta entrega:

«Pero insisto, o camiño non está escrito»

Algo que Emilio expón de forma clarividente no seguinte parágrafo:

«Pero insisto, o camiño non está escrito. Porque a alta concentración da riqueza en poucas mans, a redistribución negativa do ingreso en favor do capital, o crecemento da desigualdade, coa precarización do traballo e o bloqueo do ascensor social para as novas xeracións, contribúen a socavar os cimentos da democracia e está por ver si esta é capaz de garantir a cohesión social e a estabilidade do sistema. Existe un profundo descontento co sistema e é incerta cal poida ser a súa evolución».

En definitiva, unha chamada a remangarnos e a pornos á tarefa. E un apuntamento aos eixos do que o denomina unha reactualizada saída socialdemócrata: crecer, reformar e redistribuír. E, ademais, profundar na federalización, non só en clave europea, senón tamén no que incumbe ao noso sistema autonómico.

Sobra dicir que me parece un libro de recomendable lectura e só quédame felicitar a Emilio Pérez Touriño pola súa publicación. E nótese que unicamente fago referencia a un dos seus capítulos, o cal espero que sirva para animar á lectura do libro na súa integridade.