O «parlamonio» de Benjamin ao Congreso
Walter Benjamin, filósofo alemán de orixe xudía e un dos grandes intelectuais do século XX, falecía en territorio español o día 26 de setembro de 1940. As verdadeiras causas da súa morte están envolvidas no misterio. Sábese que, con outros compañeiros, fuxiu de Francia e chegou a Portbou (Girona), pobo fronteirizo de pescadores, e na aduana española impedíronlles o paso ao noso país, co que só quedaba o camiño de regresar a Francia. Mentres descansaban no Hotel Francia esperando que os devolvesen a territorio francés, Walter Benjamin administrouse unha forte dose de morfina e morreu deixando unha nota que indica un posible suicidio. Pero a causa real da morte non está nada clara, hai quen culpa aos servizos secretos da Unión Soviética en conivencia cos nazis e quen sinala o certificado da morte asinado polo médico español que o atendeu, Pedro Gorgot, e para quen o motivo foi un derrame cerebral.
Pero neste artigo nin quero, nin podería, realizar unha descrición do gran intelectual berlinés. Un debe ser prudente e consciente das súas limitacións. Doctos autores e abundante material bibliográfico hai a disposición de quen pretendan unha inmersión na vida e obra deste gran pensador do pasado século.
Ao que si quixese referirme é ao «parlamonio» e, para iso, debemos recuperar os «días de radio» dun Walter Benjamin fascinado pola repercusión das novas tecnoloxías na cultura, un interese que se estendía máis aló dos seus ensaios críticos. De 1927 a 1933 escribiu e presentou ao redor de oitenta traballos para o novidoso medio radiofónico recolleitos no libro «Walter Benjamin. Días de Radio» e en cuxa contraportada podemos ler o seguinte:
No libro «Radio Benjamin» reúnense as transcricións conservadas destes traballos. Esta colección ecléctica mostra a variedade temática do pensamento de Benjamin e o entusiasmo do pensador pola sensibilidade popular. Os seus famosos programas de «Ilustración para nenos» e as súas comedias, lecturas, reseñas de libros e obras de ficción móstrannos un Benjamin máis creativo que crítico. Estes traballos dan corpo a ideas desenvolvidas nos seus ensaios, algunhas das cales se achan tamén representadas alí onde tratan de temas tan dispares como os aumentos de soldo ou historias de desastres naturais, temas elixidos polo seu interese para o gran público e examinados con paixón e agudeza.
Walter Benjamin canaliza aquí, de maneira deliciosa e incisiva, o seu complexo pensamento cara a un gran público, que sacará proveito desta nova voz dun dos pensadores máis respectados do século XX.
Unha das historias que atopamos no libro, e que non chegou ser emitida, é a titulada «Lichtenberg. Un perfil». Nesa obra cóntasenos como os habitantes da Lúa, os selenitas dispoñen dun Comité Lunar para o Estudo da Terra que dispón duns curiosos instrumentos para levar a cabo o seu labor: «o espectrófono, que permite ouvir e ver todo o que acontece na Terra; un parlamonio, co cal a fala humana, que pode resultar moi molesta aos habitantes da Lúa, afeitos á música das esferas, pode traducirse a música; e, por último, un oneiroscopio, que permite observar os soños dos terrícolas».
Do «espectrófono» poderiamos dicir que xa non é ningunha novidade, entre o programa Pegasus de espionaxe telefónica, os navegadores e as redes sociais, pouco parece que poida quedar oculto do noso quefacer diario. Achega do «oneiroscopio», quizais conviría sinalar que poucos son os soños que nesta época de zozobra fan alumar a esperanza, de feito os selenitas conclúen que «está máis que confirmado, señores, que o ser humano non é feliz», aínda que logo engaden que «poida que sexa a súa infelicidade o que os faga avanzar».
Cousa distinta é o «parlamonio». Un aparello que, posto por exemplo no Congreso, traducísenos a música os discursos dos distintos oradores, que transformase en partituras os textos dos informativos de radio e televisión, que arengas, peroratas, alegacións, soflamas e sermóns fosen interpretados simultaneamente e en directo polas nosas grandes orquestras. Sen dúbida o «parlamonio» sería un instrumento ben apreciado.
Talvez a linguaxe musical permitísenos distinguir con máis precisión a honestidade, o rigor, a sinceridade e a transparencia das mensaxes. Quizais poderiamos discernir con máis tino o verdadeiro do falso, o ton amable do impostado, a sensatez da ocorrencia, o nobre do indigno, o sabio do larapetas. E mesmo podería ocorrer que, ao escoitar as súas palabras transformadas en música, os distintos predicadores cambiasen os seus discursos até facelos máis amables e cordiais. Ou quizais non, quen sabe.
Deixo, como divertimento, á fantasía de cada lector que se imaxinen como cren que soarían os nosos líderes políticos actuais ou os do pasado. Coidado!, non suban demasiado o volume non sexa que…
(Ilustración realizada a partir do cadro «Der Radionist» de Kurt Gunther, 1927)