Cultura do Acordo: Escoitar para que caiba o propio dicir
Neste proceloso tempo político no que nos toca vivir, falar da “Cultura do Acordo” pode resultar tan necesario como utópico, especialmente se só atendemos ás refregas que de forma continua móstrannos os medios de comunicación. Emporiso, creo que é conveniente reflexionar sobre esta cuestión como unha pequena contribución a cambiar un clima político que ás veces se torna asfixiante.
Empecemos por “escoitar” . Do latín “auscultare“, formado a partir de “auris” (orella) e dun segundo termo -en discusión- relacionado coa raíz indoeuropea “klei-“ (inclinarse), tal é a etimología da palabra “escoitar”. Unha forma moi gráfica -inclinar a orella- de expresar a atención debida ao noso interlocutor.
Ángel Gabilondo, citando a Plutarco , advírtenos que “o discurso de quen non son capaces de escoitar nin están afeitos beneficiarse do acto de ouvir xorde en realidade no vacío….esparcese baixo as nubes sen gloria e sen ser visto”. Talvez por iso, como Manuel Cruz apunta, “o día que a xente descubra o pracer de escoitar, o noso mundo será unha festa”.
Permitireime a yuxtaposición de dúas frases destes dous filósofos para así poder convir que “en tempos nos que toda escoita é pouca e toda mirada insuficiente, talvez o que debería constituír unha preocupación aínda maior, se cabe, é o medo á palabra do outro que este tipo de actitudes comporta”.
Chegar a acordos require falar-nos e escoitar-nos desde o disenso. E é que, precisamente, os disensos son a argamasa coa cal se constrúen os consensos. Consensos que en ningún caso poden limitarse á simple procura do equidistante, do punto medio, senón que tamén deben perseguir a procura doutra realidade.
En palabras de Gabilondo: “De feito, o diálogo non é a substitución do que un pensa pola mera posición do outro. Esixe a controversia que comporta a conversación e require o esforzo e a paciencia, tamén, do concepto, para xerar algo distinto. Nin é mera adición, nin suma de argumentos e motivos, senón toda unha elaboración, non poucas veces unha auténtica creación que precisa traballo e competencia”.
E engade: “Non é un amaño, nin unha renuncia ás propias conviccións, senón un modo de labrar a partir delas“.
O filósofo alemán Immanuel Kant, no seu artigo “Resposta á pregunta: Que é Ilustración?”, sinalaba que a minoría de idade é a incapacidade de servirse do propio entendemento sen a guía doutro. Pois ben, a Manuel Cruz non lle doen prendas ao afirmar que talvez “deberiamos actualizar a exhortación kantiana a que a humanidade alcance a súa maioría de idade reinterpretando esta última baixo unha nova clave, na que a palabra do outro teña cabida“.
E que toda palabra teña cabida, a do outro e a nosa propia, é condición imprescindible para que poida frutificar unha Cultura do Acordo tan necesaria nos tempos que atravesamos.
Así o expresa Ángel Gabilondo: “Nunha sociedade plural e diversa, con multitude de posicións, onde se debuxa un mosaico de opcións diferentes, que paulatinamente se incrementan, a xestión dos asuntos só é posible se se impulsa unha cultura do acordo, que non significa a coincidencia preestablecida, senón todo un labor, unha acción que supón algún desprazamento respecto da propia posición inicial”.
Enlaces aos artigos de referencia:
Anxo Gabilondo: “Está por ver e está por oir”. EL PAÍS, 30-05-2014.
Anxo Gabilondo: “Consenso e consensos”. EL PAÍS, 06-06-2014.
Manuel Cruz: “Eloxio da palabra”, EL PAÍS, 19-12-2019.
Manuel Cruz: “A incapacidade de escoitar”. EL PAÍS, 07-07-2021.